Als wij kinderen over de vloer hebben dan pak ik er vaak een paar boeken bij. We hebben er een aantal in de kast staan voor elke leeftijd. Van telboeken en voorleesboeken tot prentenboeken en bundels met verhaaltjes. Er zit altijd wel iets tussen. Sinds kort hebben we een set van drie boeken die het me wel heel makkelijk maken: De gele ballon, Sinterklaas en Nederland. Deze drie prentenboeken van Charlotte Dematons zijn altijd een succes en pak ik er zelfs graag bij als er geen kinderen bij zijn. Het zijn super gedetailleerde kijk- en zoekboeken waar je naar kan blijven kijken, nieuwe details kan blijven ontdekken, en alsmaar nieuwe verhaaltjes bij kan bedenken.
Charlotte Dematons
Charlotte Dematons is geboren in 1957 en opgegroeid in Frankrijk, in de buurt van Evreux, met haar Franse vader en Nederlandse moeder. In een interview zegt ze dat ze buitenbeentjes waren daar. Door de spanning die ze voelde hield ze altijd alles scherp in de gaten. Het heeft haar een flink vermogen tot gedetailleerde observatie gegeven. Ze kan eindeloos naar mensen kijken en fantaseren over wat er in ze omgaat.
In Nederland heeft ze dit talent ingezet door aan de Rietveld Academie te gaan studeren. Ze leerde hier het illustratievak van onder andere Piet Klaasse, Thé Tjong-Khing en Lidia Postma. Vrij snel na haar studie kwam ze bij uitgeverij Lemniscaat terecht. In eerste instantie illustreerde ze vooral ‘dienstbaar’, zoals ze dat zegt. Ze tekende in schoolboeken, tijdschriften en kookboeken, naast teksten van anderen.
Pas later is ze zelf prentenboeken gaan maken, en met groot succes. Ze heeft een groot scala aan prijzen mogen ontvangen: een Zilveren Penseel, een Gouden Penseel, de Kinderboekenwinkelprijs en de Glazen Globe. Ze zal zowel een goed gevulde boeken- als prijzenkast hebben.
Over de drie prentenboeken van Charlotte Dematons
In zowel De gele ballon, Sinterklaas als Nederland tekent Charlotte Dematons vanuit een hoog vogelvluchtperspectief. De gele ballon “gaat” over een gele ballon en door het perspectief voelt het net alsof je samen met de ballon op pad bent. Je blik glijdt over uitgestrekte landschappen die enorm gedetailleerd zijn. Er is zo veel om naar te kijken dat je niet uitgekeken kan raken. Alle drie de boeken bestaan uit enorme spreads vol met kleine verhaaltjes.
Maar eigenlijk moet ik even één stapje terug. Want ik zeg wel dat het gaat over een ballon, en ik heb het over verhalen. Maar los van verplichte informatie zoals titel en schrijver staat er geen tekst in de boeken. Er is geen geschreven verhaal. Daar staat tegenover dat er zo veel verhalen in zitten als je fantasie rijk is. In elk boek zijn er elementen die op elke pagina terug komen. Bij De gele ballon is dit bijvoorbeeld, heel verrassend, de gele ballon. Als lezer, of eigenlijk kijker, kun je op elke spread weer zoeken waar dit element is. Het doet denken aan de boeken van Waar is Wally/Where is Waldo, een echt zoekboek. Je gaat op een hele specifieke manier de platen door op deze manier. Of zoals ze zelf zegt:
“Als je tegen een kind zegt: “Kom eens kijken”, dan kijkt hij en zegt: “Ik heb het gezien.” Maar als je doorvraagt: “Heb je dit dan ook gezien? En dat?”, dan kijken kinderen pas echt en heb je hun aandacht.”
Net als mijn favoriete fotografen
De beelden van Charlotte Dematons sluiten ook helemaal aan bij een aantal van mijn favoriete fotografen (bijvoorbeeld Andreas Gursky, Edward Burtynsky, Massimo Vitali en Hans Aarsman). Allen gebruiken regelmatig hetzelfde standpunt als Charlotte Dematons in haar prenten, en hebben ook diezelfde afstand tot een groot gedetailleerd schouwspel waar je eindeloos naar kan kijken.
Charlotte Dematons krijgt in haar boeken één ding voor elkaar wat voor fotografen lastig is op deze schaal. Zij heeft controle over wat er allemaal gebeurt in haar afbeelding. Elk detail dat je ziet is uit haar fantasie ontsproten, of is een interpretatie van iets wat zij gezien heeft. Over alles kan nagedacht worden en dat doet ze ook.
“Ieder poppetje dat ik schilder zit in de plaat om een reden.”
Die vrijheid om alles te doen met het beeld wat zij wil gebruikt ze volledig. Zowel binnen elke prent als tussen de verschillende prenten in een boek zijn verbanden te vinden. Zelfs tussen de boeken worden verbanden gelegd. De boeken zitten vol met kleine verhaaltjes. Soms gebruikt die op een kleine manier. Dan beeldt ze haar dochter af, of haar katten, of de klusjesmannen die ze in huis heeft. Andere keren maakt ze grootse verwijzingen naar bijvoorbeeld grote Nederlandse schilders en hun bekende werken. En al die verwijzingen, die kleine ontdekkinkjes, zijn heerlijk om naar te staren, te zoeken en te turen. Zo’n heerlijke eindeloze wereld waar geen einde aan lijkt te komen. Geen wonder dat er honderdduizenden van haar boeken verkocht zijn.
“Zie je de verwijzingen [..] niet, dan heb je nergens last van, zie je ze wel dan heb je er nog een pretje bij.”
Al die verwijzingen maken de boeken ook enorm educatief. Er zijn zoveel aanknopingspunten voor gesprek, observaties en fantasie. De boeken kunnen met één of meerdere kinderen vanuit allerlei invalshoeken bekeken en besproken worden.
De gele ballon
Dit boek uit 2003 is een echte klassieker. Op grote pagina’s kan de kijker/lezer op zoek naar een gele ballon die de wereld rond gaat. Vrijwel alle regio’s van de wereld komen terug. Tropische wouden, woestijnen, zeeën, bergketens, platteland, stad en ijzige pool; de gele ballon komt overal. Al die gebieden zitten dan weer vol met uiteenlopende details zoals piratenboten, penguins en ijsberen, levendige stadsbewoners en het gaat maar door. Elke plaat is tot in de puntjes verzorgd. Als kijker word je er doorheen geleid terwijl je de ballon zoekt. Elk detail komt onder ogen want die ballon is niet altijd even makkelijk te vinden.
Als je eenmaal op elke pagina de gele ballon hebt kunnen vinden heeft Charlotte Dematons nog een verrassing. Naast de gele ballon is er op elke pagina ook een blauw autootje, een boef en een fakir met vliegend tapijt te vinden. Je kan weer drie keer dat hele boek door en op zoek naar de nieuwe figuren, en daarmee ook ontdekken dat ze samenhangen. En wie weet als je voor de zoveelste keer kijkt dat je nog meer ziet. Misschien valt het je ineens op dat Pippi Langkous er in staat, of de kerstman, of Repelsteeltje, of Niels Holgersson. Je raakt niet uitgekeken op dit boek. Er is zowel een gewone hardcover, als een extra grote versie met kartonnen pagina’s (ideaal!). Je kunt het boek nu kopen bij bol.com.
Sinterklaas
In 2007 kwam Charlotte Dematons met haar nieuwe prentenboek Sinterklaas. Naar eigen zeggen een beetje uit frustratie ontstaan omdat de goedheiligman consequent wordt afgeschilderd als een amateur waarbij altijd alles in het honderd loopt. Dit prentenboek toont, wederom rijk geïllustreerd, de geoliede en professionele machine die Sinterklaas en zijn pieten vormen.
Het boek begint met 2 spreads waarop het landgoed van Sinterklaas in Spanje te zien is. Een enorm landhuis met een pietenschool, verschillende gebouwen voor opslag, een hofje voor de oudere pieten en ga zo maar door. Sinterklaas zoals je hem nog nooit gezien hebt. Vervolgens laat ze zien, onder andere met prachtige dwarsdoorsnedes, wat er zich allemaal in deze gebouwen af speelt. Het beeldverhaal vervolgt met de boot die naar Nederland vertrekt, de aankomst, de keuring van de hulpsinterklazen en het rondbrengen van cadeautjes. Alle bekende en minder bekende onderdelen komen aan bod met alle eerder beschreven details. Het maakt niet uit waar je bent of welke maand het is; de sfeer van dit boek doet je verlangen naar december.
Valt er nog wat te zoeken?
Ook in dit boek valt er weer van alles te zoeken én te vinden. Zo hebben alle pietjes hun eigen outfit, slaapplek, bordje en tandenborstel. Sinterklaas heeft een witte kat die altijd met hem meegaat. Verschillende Zwarte Pieten beleven hun eigen verhaal. Tal van bekende sinterklaasliedjes zijn terug te vinden in de platen. Het boek is een ware viering van het sinterklaasfeest. Zonder woorden wordt hierin cultureel erfgoed vastgelegd. Iedereen die wel eens sinterklaas gevierd heeft wordt warm van binnen als hij door dit boek bladert. Ook dit boek is er in een versie met kartonnen pagina’s. Het heeft geheel terecht een Gouden Penseel gewonnen voor de prachtige illustraties en is ook te koop bij bol.com.
Nederland & Duizend dingen over Nederland
In 2013 kwam Charlotte Dematons met, wat mij betreft, haar magnum opus. Nederland is een boek dat al het goede van De gele ballon en Sinterklaas neemt, en daar nog eens verder in gaat. Het boek Nederland gaat over Nederland. Het is een prentenboek in dezelfde stijl als voorgaande boeken, zowel qua standpunt als hoeveelheid detaillering, verwijzingen en kleine verhaaltjes. Ook zijn er weer de enorme romantische landschappen, misschien nog wel meer dan de voorgaande twee.
Een groot verschil zit hem in het onderwerp. Nederland kennen we allemaal natuurlijk. Maar je weet pas echt hoe Nederlands Nederland is, als iemand zich er drie jaar lang op werpt, en alles wat voor ons zo gewoon is tot in de kleinste details tekent. Gebaseerd op heel veel goed kijken en praktisch onderzoek.
De Chinese tekentjes op de deur zijn echt. In Haarlem zit op de Zeilweg een Chinees en daarvan heb ik de karakters nagetekend. Want een Chinees kind moet dit boek ook kunnen lezen.
Sinterklaas is natuurlijk al een feest van herkenning maar dit boek is de overtreffende trap. Het is een soort viering van gedeelde identiteit. Er is vast een wetenschappelijke term voor het gevoel dat je krijgt als je door dit boek bladert en de hele tijd de neiging hebt om naar alles te wijzen wat je herkent.
Hoe doet ze dit dan? Ze laat heel veel facetten van Nederland zien. Elke spread laat een ander deel van Nederland zien. Ze begint bijvoorbeeld op het water, maar laat ook de kust zien, Amsterdam, Rotterdam, een gemiddelde stad, Flevoland, Limburg, etc. Elk gebied met z’n eigen karakteristieke eigenschappen. Amsterdam is bijvoordeeld een fictief stukje stad met een gracht, het grachtenconcert, een gekraakt grachtenpand, een homohuwelijk met een draaiorgel erbij, een rondvaartboot en ga zo maar door. Alles wat Amsterdam maakt tot wat het is. En zo dus het hele land door. Niet alleen het land gaat ze door, ook het hele jaar. Voor elke maand zijn er twee spreads. Zo komen er ook een hoop (typisch Hollandse) feestdagen en evenementen voorbij.
Maar dat is nog niet alles…
Op elke plaat valt er daar naast ook nog wat te zoeken. Het is ten slotte toch een boek van Charlotte Dematons. Wie goed kijkt ziet de gele ballon, een reiger, een kabouter, de camperbus van een van haar vrienden, het bootje Nooitlek van de kleine kapitein (van Paul Biegel), de Kameleon van de gelijknamige kinderboekenserie en een Zwarte Piet die de boot mist en zijn weg naar Spanje terug zoekt. Toch nog niet genoeg te zien? Er zitten op elke spread verwijzingen naar bekende kinderliedjes, figuren uit andere kinderboeken (bijvoorbeeld Minoes op een dak in Amsterdam), historische schilderijen of delen daarvan en alle 50 thema’s of vensters van de Canon van Nederland zijn in het boek verwerkt.
Dit weet ik allemaal omdat Nederland te koop is met nog een boek: Duizend Dingen over Nederland. Samen met Jesse Goossens heeft ze dit “bijboek” gemaakt. In dit boek wordt elke prent uitgebreid besproken. Er staat commentaar en achtergrondinformatie van Charlotte Dematons in, aangevuld met uitgebreide feitelijk informatie van Jesse Goossens. Onder andere de eerder genoemde verwijzingen worden onder de loep genomen, maar ook historische figuren, architectuur en culturele bijzonderheden komen aan bod. Het maakt van Nederland niet alleen een prachtig prentenboek maar ook een zeer educatief lesboek en een enorme bron van informatie over ons kleine landje.
Het boek sluit heel toepasselijk af, precies een jaar na de eerste plaat, met de afsluitdijk. Nederland en Duizend Dingen over Nederland hebben een Glazen Globe en een Zilveren Penseel gewonnen. Nederland is zowel los als in combinatie met het bijboek te koop bij bol.com.
Wat als ik deze boeken al heb
Mocht je in de uiterst verstandige en fortuinlijke positie zijn dat je al deze boeken al bezit dan zijn er nog wat aanvullingen op de collectie te overwegen. Dit zijn nog vier prachtige boeken die ook door Charlotte Dematons geïllustreerd zijn.
- Alleen op de wereld – Hector Malot: Hiervoor is Charlotte Dematons door Frankrijk gereisd om het verhaal te herbeleven. Het resultaat is uitermate sfeervol.
- Grimm: De klassieke sprookjes van de gebroeders Grimm in een hele dikke bundel van 558 pagina’s en volledig geillustreerd door Charlotte Dematons. Dit prachtige fantasierijke voorleesboek heeft ook een Zilveren Penseel gewonnen.
- Het grote Rijksmuseum voorleesboek: Een prachtige bundel verhalen over 25 kunstwerken in het Rijksmuseum. Het boek is mooi om naar te kijken en uit voor te lezen maar ook erg educatief.
- Nooit denk ik aan niets – Hans & Monique Hagen: Een boek vol gevoelige poëzie die filosofeert over bang, boos of blij en over liefde, dood en leven. Dit prentenboek is winnaar van een Zilveren Griffel.
